چرم کالایی است که طی فرآیند دباغی از پوست انواع حیوانات ساخته می‌شود.
دباغی فرآیندی است که آن کالای فسادپذیر (پوست خام) تبدیل به کالای فسادناپذیر (چرم) می‌شود.

فرق تولید چرم با کالاهای مشابهی مثل انواع کالای نساجی در این است که در ساخت چرم علاوه بر استفاده از علم و فناوری از تکنیک‌های هنری هم استفاده می‌شود.

شخص چرم ساز اگر دارای روح لطیف و هنرمندانه نباشد، نمی‌تواند چرم با کیفیت تولید کند.
چرم ساز علاوه بر تسلط داشتن به علم شیمی و فیزیولوژی پوست باید دارای روح هنری قوی هم باشد.

می‌دانیم که برای ساخت هر جلد و یا قطعه چرم نیاز به انواع مواد اولیه دایم. ماده اولیه اصلی چرم، پوست است.
وقتی یک جلد پوست استحصال می‌شود به این معنی است که حتماً موجود زنده‌ای از بین رفته و قسمتی از وجود آن موجود زنده ذی‌شعور، برای تبدیل به چرم شدن در اختیار چرم ساز قارر گرفته است.

بدین ترتیب می‌توان گفت که شخص چرم ساز در کار خود برخلاف خیلی از صنایع با ماده بی‌جان و بی‌شعوری سر و کار ندارد. بلکه او با قسمتی از وجود یک موجود ذی‌شعور سر و کار دارد. موجود ذی‌شعوری که خشونت را از لطافت و مهربانی را از درشتی تمیز می‌دهد.

در حقیقت چرم ساز نه تنها با پوست حیوان بلکه با روح او هم در ساخت چرم سر و کار دارد. از این‌رو اگر فرد دباغ با پاره تن موجود ذی‌شعور تندی کند و با خشونت با او رفتار کند، حاصل عمل چنین فرد دباغی مسلماً چرم بی‌کیفیت خواهد بود.

اما اگر او به اذعان به درک مطلب، از اول کار تا پایان کار، با نوازش کردن پوست و تیمار آرام آن بخواهد در طی فرآیند طولانی دباغی، آن را به چرم تبدیل کند، به چرم با کیفیت و لطیف دست پیدا خواهد کرد.

این کیفیت و لطافت منعکس کننده گوشه‌ای از ورح و احساس حیوان ذی‌شعوری خواهد بود که پوست از بدن آن حیوان کنده شده است.

در مراقبت از چرم و کالای چرمی هم باید مطلب فوق را در نظر داشته باشیم.

مراقبت از چرم و کالای چرمی

برای حفظ و نگهداری چرم شناخت نوع چرم مهم است. به طور کلی چرم به سه حالت عمل آوری می‌شود.

1. آنالینی
2. نیمه آنالینی
3. پیگمنته شده

سطوح چرم‌های نیمه آنالینی و پیگمنته شده با انواع رزین و پیگمنته پوشانده می‌شوند. این پوشش ضمن محافظ از چرم دوام آن را زیاد کرده و نگهداری را هم ساده می‌کند.

اما همین سطوح پوشش داده شده ممکن است از طریق تماس با حلال‌ها و مواد ساینده و مواد چربی مثل عرق بدن و چربی حاصل از آن و حتی بعضی از مواد شوینده خانگی کثیف شوند.
بسیاری از گرد و خاک را بدون این که باقی مانده‌ای از خود برجا بگذارد می‌توان با دستمال خشک از سطح چرم پاک کرد. اما بعضی از آلودگی‌های چرم و یا کالای چرمی می‌باید در طول زمان و به تدریج پاک شوند مثل اثر جوهر و مرکب و خودکار.

چرم‌های آنالینی به طور عادی ساخته می‌شوند و دارای پوشش محافظ نمی‌باشند.
این نوع چرم‌ها نرم هستند و ظاهر کاملاً طبیعی دارند. چرم‌های آنالینی خود به دو دسته تقسیم می‌شوند که یکی دارای حالت طبیعی ودیگری دارای حالت مخملی است (جیر- نوبوک).
چون این جرم‌ها پوشش ندارند تمام آلودگی‌ها را سریع نشان می‌دهند. از این رو نگهداری این نوع چرم‌ها به دقت بیشتری نیاز دارد.

زندگی با چرم

زندگی با چرم در حقیقت زندگی با طبیعت است. اگر از طبیعت درست استفاده کنیم، برکات آن را خواهیم دید. اگر با کالای چرمی خود درست رفتار کنیم عمری در آسایش خواهیم بود. باید بدانیم که، چرم کالای فناناپذیر نیست و می‌تواند:

1. خراش بردارد.
2. بریده شود.
3. علامت گذاشته شود.
4. کثیف شود.
5. و یا ناخواسته دچار مشکل شود. مثلاً باید بدانیم که:
   1. چرم را نباید در لباسشوئی خانگی شستشو داد.
   2. هر چرمی را نمی‌توان به خشکشوئی داد.
   3. نباید عطر و ادکلن مستقیماً وی چرم اسپری شود.
   4. اشیاء سنگین نباید در جیب البسه چرمی قرار گیرد.
   5. موقع خرید البسه چرمی باید دقت شود تا اندازه آنها مناسب باشد تا در آینده از نظر شکل ظاهری مشکلی پیش نیابد.

از این رو چرم و کالای چرمی به بازرسی و مراقبت و نظافت دائمی نیاز دارد.

نگهداری عمومی از چرم

نظافت جرم

چرم‌های نیمه آنالینی و پیگمنته شده با موادی که برپایه آب تهیه می‌شوند تمیز می‌شوند. موقع نظافت این نوع چرم‌ها نیاز نیست محل آلودگی مالش داده شود.
بلکه اگر به طور مرتب و روزانه و یا دو روز در میان جاهائی که با بدن تماس دارد نظافت شود کافی خواهد بود.

برای نظافت چرم‌های نبوک و آنالینی از هیچ ماده‌ای نباید استفاده شود. با استفاده از جاروبرقی می‌توان این نوع چرم‌ها را گرد گیری کرد.

در محله‌ائی که انبوه گرد و خاک انباشته باشد می‌توان از پارچه حوله‌ای استفاده کرد.

بازرسی چرم و کالای چرمی

اگر چرم و یا کالی چرمی برای مدت زیاد مورد استفاده قرار نگیرد هر چند گاهی باید آن را بازرسی کنید، در این صورت:

• اگر چرم یا کالای چرمی خیس بوده و یا دارای رطوبت باشد: آن را زیر نور غیر مستقیم آفتاب و در جای خشک که جریان هوا دارد خشک کنید.
• اگر کپک زده باشد: تمام کپک را با استفاده از پارچه نمدار پاک کرده و چرم را هوادهی کنید.
• اگر چرم روغنی باشد: معمولاً زیادی روغن از چرم بیرون می‌زند. روغن باید با پاک کننده‌های مناسب پاک شود.
• اگر چرم زیاد خشک شده باشد: باید با استفاده از روغن چرم آن را نرم کرد.

استفاده از مواد نگهدارنده و پاک کننده چرم

امروزه در بازار مواد تجاری مختلف شیمیائی عرضه می‌شوند که بعضی از آنها به مواد نگهدارنده چرم (Leather Condituoner) و بعضی دیگر به مواد پاک کننده و تمیز کننده چرم (Leather Cleaner) معروف هستند.

شرکت های مختلف با اسامی تجاری پوناگونی از این مواد را تولید و روانه بازار می‌کنند.

بعضی از این مواد، مواد خاصی هستند و بعضی از آنها را می‌توان برای خیلی از چرم‌ها به کار برد.

نظر به این که اولاً استفاده از مواد شیمیایی اغلب با خطر احتمالی تغییر رنگ و یا براقیت سطح چرم همراه است و در ثانی بسیاری از این مواد در بازار ایران یافت نمی‌شود، از این رو در این نوشتار ما سعی داریم، بعضی مواد و امکانات خانگی را برای نظافت و نگهداری چرم معرفی کنیم.

ماده پاک کننده خانگی چرم: (Homemade Leather elaner)

• یک پیمانه آب ولرم
• یک قاشق سوپ خوری صابون (شامپو) بچه
• 2-3 قطره سرکه سفید.

ماده محافظت کننده خانگی چرم (Homemade Leather Conditioner)

آب- روغن زیتون و یا آب- روغن بزرگ به نسبت 1:1+2 الی 3 قطره سرکه سفید گلیسیرین بهترین ماده پاک کننده و محافظت کننده چرم است.

توجه!!!

قبل از استفاده از مواد پاک کننده و نگهدارنده چرم در سوطح آشکار چرم، باید ابتدا این مواد در محلهایی از چرم که در معرض دید نیستند امتحان شود.

پاک کردن کپک و قارچ از چرم و یا کالای چرمی

چرم کالایی است که رطوبت را به راحتی جذب می‌کند. اگر چرم در محل رطوبی قرار گیرد بعد از مدتی دچار قارچ و کپک زدگی می‌شود. اگر سطح چرم دارای گرد بسیار ریز سفید مایل به سبز شد و یا بوی ماندگی داشت احتمال این که کپک زده باشد بیشتر است.

در این صورت برای پاک کردن کپک و قارچ از چرم و یا کالای چرمی:

1. محلول شستشویی را به نسبت یک قسمت آب و یک قسمت الکل ایزو پروپیل تهیه کنید.
2. پارچه سفید تمیز و عاری از پرز را با محلول شستشو مرطوب کرده و محل آلودگی را با ان تمیز کنید. اگر پارچه کثیف شد، سریعاً آن را عوض کنید.
3. با باد پنکه محل شستشو را خشک کنید (استفاده از باد گرم و یا حرارت مستقیم باعث شکنندگی رخ چرم می‌شود.)
4. با مخلوط کردن یک قسمت سرکه سفید و دو قسمت روغن بزرگ ماده محافظ چرم تهیه کنید.
   با استفاده از پارچه نرم و تمیز و عاری از پرز، ماده محافظ را روی محل نظافت شده بمالید طوری که به خورد چرم برود. اجازه دهید تا یک شب چرم و یا کالای چرمی در این حالت بماند.
5. روز بعد با استفاده از پارچه نرم و عاری از پرز محل مواد زده شده را برق بی‌اندازید.

روش مراقبت از مبل چرمی

مبل چرمی کالای زندگی است اگر خوب از آن مراقبت شود همیشه زیبا می‌ماند.
لطفاً به نکات زیر توجه فرمائید:

• هرگز مبل چرمی را در فاصله کمتر از 20-30 سانتی متری رایاتور (بخاری) قرار ندهید.
• هرگز مبل چرمی را در معرض نور مستقیم آفتاب نگذارید.
• مبل چرمی را بطور مرتب با استفاده از یک پارچه و یا یک برس نرم خاک گیری کنید. و محله‌ای مثل نشیمن‌گاه، دسته مبل و پشتی آن را در صورت نیاز با دستمال نم‌دار تمیز کنید.
• حداقل هر ماه یک بار مبل چرمی را با استفاده از جاروبرقی گردگیری کنید.
• هرگز از تینر و حلال‌های الی و مواد شیمیائی سفید کننده یا مواد شیمیائی پاک کننده کفش برای نظافت مبل چرمی استفاده نکنید. چون باعث آسیب دیدن رنگ و لایه فیکس شده روی آن می‌شود.
• قبل از استفاه از هر نوع پاک کننده‌ای حتماً اول آن را در قسمتهایی از مبل که معمولاً در معرض دید نیست امتحان کنید تا مبادا قسمت‌هایی که در معرض دید است آسیب ببیند.

چگونگی پاک کردن لکه‌ها

• لکه‌های محلول در آب ایجاد شده در روی مبل، به راحتی و با استفاده از یک پارجه نرم نمدار پاک می‌شوند. در غیر ین صورت می‌توانید از یک پارچه نمدار نرم آغشته به مایع صابون استفاده کنید.
• برای پاک کردن لکه‌های محکمی که با پارچه نمدار تمیز نمی‌شوند می‌توان از یک مداد پاک کن استفاده کرد.
• برای پاک کردن لکه آدامس ابتدا با گذاشتن ی تکه یخ در کیسه فریزر و قرار دادن آن روی لکه آدامس لکه را کاملاً سرد کنید. سپس سریعاً آدامس را از روی مبل بردارید. اگر بعد از حذف آدامس باز هم لکه ای از آن باقی مانده باشد با استفاده از سشوار محل لکه را حرارت داده و سپس با برداشتن نوار چسب باقی مانده لکه را پاک کنید.
• اگر بازهم تمیز نشده باشد بعد از خنک شدن محل لکه می‌توانید از مداد پاکن استفاده کنید.
• برای پاک کردن لکه چربی شمع ابتدا باقی مانده شمع جامد را از روی مبل بردارید و بعد با پارچه خیس اطراف لکه را احاطه کنید و سپس لکه را با سشوار حرارت دهید و بعد آن را با استفاده از مخلوط آب و آرد سیب زمینی محل را بشوئید. پس آب شست و شو را با اسفنج از روی مبل بردارید.
• برای پاک کردن لکه‌های چربی اول چربی را با یک تکه پارچه خشک تمیز کرده و بعد محل آن را پارچه نمدار بکشید.
• در صورت نیاز می‌توانید از دستمال آغشته به مایع صابون هم استفاده کنید.
• برای پاک کردن لکه قارچ و کپک، از پارچه آغشته شده به محلول (1:1) الکل سفید و آب استفاده کنید.
• برای پاک کردن لکه جوهر، محل مربوط را با اسپری که برای زیبائی موی سر به کار می‌رود، اسپری کنید و بعد از مدتی محل اسپری را با پارچه نرم، تمیز کنید. (پاک کردن لکه جوهر نیاز به دقت و مهارت بیشتری دارد.)
• برای پاک کردن لکه‌های پروتئینی (خون و اوره) فقط از پارچه نمدار نرم استفاده کرده و محل پاک شده را دور از نور آفتاب و حرارت، به صورت طبیعی خشک کنید.
• برای پاک کردن لکه نمک از پارچه آغشته شده در محلول (1:1) سرکه سفید و آب استفاده کنید.

اخطار!!! : اگر از حلال‌ها و مواد شیمیائی برای پاک کردن لکه‌های مبل چرمی استفاده کنید حتماً دچار مشکل بزرگی می‌شوید و مجبور خواهید شد مبلمان خود را برای تعمیر به تعمیرگاه بفرستید.

مبل چرمی و نحوه تمیز کردن لکه عرق از روی آن

• محلولی از ترکیب سکه سفید و آب به نسبت 1:3 تهیه کنید.
• پارچه نرمی را با محلول تهیه شده آغشته کرده و بعد از چلانیدن آن محل لکه را مالش دهید.
• مالش دادن ابتدا در آرامی و بعد از خیش شدن لکه می‌تواند با کمی فشار باشد.
• با پارچه دیگری که با اب آغشته شده باشد محل مورد نظر را تمیز کنید.
• با پارچه دیگری محل ا خشک کنید.
• از مواد نگهدارنده مبل جرمی به محل مالیده و با پارچه آن را براق کنید.

روش مراقبت از جیر و نوبوک و کالاهای مربوط 

نگهداری و نظافت جیر و نوبوک مشکل است. این دو معمولاً نازک‌تر از چرم بوده و مقاومت کمی هم دارند.

جیر و نوبوک برای خاک آلوده شدن و کثیف شدن استعداد زیادی دارند. شما می‌توانید هر 6 ماه یک بار این کالاها را با استفاده از اسپری‌های مخصوص جیر و نوبوک، کاملاً محافظت کنید.

• از برس‌های مخملی خاص برای نظافت جیر استفاده کنید. این برس هم گردگیری می‌کند و هم اجسام جا گرفته در لابه لای پرزها را هم پاک می‌کند.
• لکه چربی و روغن را با استفاده از پارچه خشک تمیز کنید. از شوینده‌های خاصی نظیر شامپو مخصوص مبل چرمی می‌توانید استفاده کنید.
• بعد از خشک شدن؛ نطع جیر را با برس به حالت اولیه برگردانید.
• لکه غذا و چربی را با استفاده از پارچه نمدار و پاک کننده مخصوص چرم پاک کنید.
• محل پاک شده را با استفاده از سشوار خشک کنید و در همان حال با برس نطع جیررا احیاء نمائید.
• بعد از پاک شدن برای نگهداری مناسب جیر میتوانید با مالیدن محلول یک قسمت سرکه سفید و دو قسمت روغن ببزرگ با پارچه نرم استفاده کنید.
• همیشه جیر و چرم را در محلی که تهویه هوا وجود دارد آویزان کنید. اگر جیر با جوهر آلوده شده باشد با استفاده از یکی از محلول‌های زیر لکه جوهر را می‌توانید پاک کنید:
  1. یک تکه پنبه گلوله شده را با الکل مرطوب کرده و لکه جوهر را با آن پاک کنید. با پارچه خشک محل لکه را پولیش بزنید.
  2. و یا کمی از مواد موبر را روی لکه بگذارید و شب بماند. سپس با پارچه تمیز و نرم و مرطوب محل آن را مالش دهید. با پارچه دیگری محل را خشک کنید.
  3. و یا کرم تارتار را با آب لیمو مخلوط کرده و به محل لکه بمالید.
• با پارچه نرم و مرطوب آن را مالش داده و با پارچه دیگری محل را خشک کنید.
• بعضی لکه‌ها با مداد پاک کن پاک می‌شوند. پاک‌کن‌های مخصوص جیر هم وجود دارد.
• از حوله نرم برای گردگیری استفاده کنید.
• جیر را در محل دور از نور مستقیم آفتاب هوا دهید.

نحوه نگهداری از چکمه‌های چرمی

• تا می‌توانید چکمه‌ها را بپوشید تا آنها نرم شده و نرم بمانند.
• با پارچه نرم و خشک چکمه‌ها را گردگیری کنید.
• اگر چکمه آلودگی داشته و یا ظاهر گرفته داشته باشد، محلول اسپری آب و الکل ایزوپروپیل را به نسبت 1:1 تهیه کرده و آن را به مقدار لازم روی چکمه‌ها اسپری کنید.
• با پارچه نرم و خشک چکمه‌ها را خشک کنید.
• با محلول 1:1 روغن زیتون با آب و یا روغن با آب و یا روغن گرچک با آب می‌توانید چکمه را براق کنید.
• موقع پوشیدن چکمه‌ها تا می‌توانید بند آنها را محکم کنید تا هم شکل پای شما را بخود گیرد و هم برای استفاده مجدد نرمتر باقی بماند.

روش مراقبت از لباس چرمی

• موقع آویزان کردن لباس چرمی از رخت آویز حتماً از آویزهای پهن استفاده کنید.
• هرگز لباس چرمی را از میخ چوبی و یافلزی آویزان نکنید.
• برای لباس چرمی از کاورهای پارچه‌ای استفاده کنید.
• هیچ وقت لباس چرمی را برای مدت زیاد در کاور پلاستیکی و نایلونی قرار ندهید.
• اگر لباس چرمی خیس و یا مرطوب شد آن را در هوای آزاد خشک کنید.
• از خشک کردن آن در جلو هوای داغ و یا روی رادیاتور و یا بخای دوری کنید.
• اگر لباس چرمی بعد از خشک شدن ترد و شکننده شد از مواد محافظت کننده و نگهدارنده جرم استفاده کنید.
• اگر روی لباس چرمی لکه ایجاد شد بای زدودن آن از پارچه نرم و مرطوب استفاده کنید.

چرم ورنی و نحوه براق کردن آن

• از پوشاک بچه برای نظافت چرم ونی استفاده کنید. این کالا دارای رطوبت کمی است که برای نظافت جرم ورنی کفایت می‌کند. بعد از استفاده از پوشاک بچه یک بار هم با پارچه نرم آن را نظافت کنید.
• می‌توان از خمیر ریش و خمیر دندان و بعضی روغن‌های گیاهی هم برای نظافت و نگهداری چرم ورنی استفاده کرد.
• از روغن معدنی با استفاده از پارچه نرم و لطیف می‌توان برای این کار استفاده کرد.
• برای پاک کردن لکه از روی چرم ورنی باید از محلول سرکه سفید و آب به نسبت 1:1 استفاده شود.
• محلول سرکه سفید و آب به نسبت 1:1 استفاده شود.
• محلول تهیه شده فوق با پارچه روی لکه مالیده می‌شود و سپس با پارچه دیگری محلول مالیده شده خشکانده می‌شود.
• از ژل‌های مخصوص ورنی و یا از موم زنبور عسل برای براق کردن محل لکه استفاده کنید.
• ژل‌های مخصوص ورنی و یا از موم زنبور عسل برای براق کدن محل لکه استفاده کنید.
• ژل و یا موم را به محل لکه بمالید و بعد از یک ساعت محل را با پارچه نرم برق بیندازید.
• بجای ژل و یا موم می‌توان از کمی از روغن زیتون استفاده کرد.

اخطار: هرگز از حلالها و مواد شیمیای قوی برای لکه‌زدائی کالای چرمی استفاده نکنید.