صنایع دستی به رنگ فیروزه

فیروزه کوبی یکی از معدود رشته های صنایع دستی است که زیبایی و گیرایی یک فرآورده ی خوب صنایع دستی را با خود دارد، بطوریکه گفته می شود قدمت این صنعت به حدود شصت سال قبل می رسد، در آن زمان شخصی بنام یوسف حکمیان معروف به محمد رضا در مشهد کار فیروزه کوبی بر روی زینت آلاتی مانند دستبند، گل سینه، گوشواره و …. را شروع نمود و حدود بیست سال بعد این صنعت توسط صنعتگر دیگری بنام حاج داداش از مشهد به اصفهان برده شد.

در فیروزه‌کوبی، قطعه‌های کوچک سنگ فیروزه بر سطح ظرف‌ها، زیورآلات و اشیای تزئینی (از پایه‌هایی به جنس‌های مسی، برنجی، نقره، ورشویی و یا برنزی) به حالت موزاییکی ساخته می‌شود.

درست است که فیروزه کوبی رشته ای است که سابقه ی تاریخی چندانی ندارد و تولید آن محدود است اما بخش مهمی از صنایع دستی این روزهای ایران است.

به همین دلیل فیروزه کوبی با وجود زیبایی و گیرایی آن طور که باید شناخته نشده است.

صنعت دستی فیروزه کوبی، روی جواهرات ظروفی مانند بشقاب ، لیوان ، کاسه، گلابپاش، قندان، آینه، جام و … صورت می پذیرد.

زیرساخت از عوامل مهم فیروزه کوبی است است که در کارگاه زرگری جداگانه انجام می شود.

فراورده های فیروزه کوب برروی مس، برنج ، نقره و یا برنز انجام می شود. قطعات زیر سنگ فیروزه بر قسمت هایی از سطح آنها کنارهم و به شکل موزاییک نشانده شده و به آن جلوه و تلالویی خاص می دهد.
فیروزه کوبی دو مرحله دارد

مرحله ی اول: زرگری

در این مرحله ساخت و آماده سازی شیء با یک فلز به وسیله ی صنعتگر زرگر و یا سازنده ی فلزات و با دست، پرس و یا به کمک هر دو ساخته می شود . سپس بعد از ساخته شدن شیء ، اطراف قسمتی که باید فیروزه کوبی بشود را مشخص و روی آن رشته ای باریک فلزی از انواع فلز خود شیء به نام کُندن قرار داده و لحیم می نمایند ، به طوری که اطراف سطح، دیواره یی به ارتفاع دو تا سه میلی متر از سطح ظرف ایجاد شود . این کار راغالبا صنعتگر فیروزه کوب یا زرگر انجام می دهد.

مرحله دوم: فیروزه کوبی

صنعت گر فیروزه کوب خرده سنگ های فیروزه ی غیرقابل استفاده را از کارگاه های فیروزه تراشی خریداری می نماید.این خرده سنگ ها که با مقادیری خاک و خرده سنگ همراه است را جدا و تمیز می نماید .

سپس بر حسب اندازه از یکدیگر تفکیک و دانه بندی می کند.

سپس شیء موردنظر را حدود ۳۰ درجه ی سانتیگراد حرارت داده و روی قسمت هایی که باید فیروزه کوبی گردد ، لاک پودر شده ( لاک گردویی ) پاشیده می شود ، پودر لاک با حرارت تقریباً ذوب شده و سطح قسمت مربوطه را می پوشاند. هنگامی که لاک بر سطح شیء به حالت مذاب بوده و چسبندگی دارد، از خرده سنگ های فیروزه که بر حسب اندازه ی لازم آماده شده را روی کار قرار می دهد طوری که حتی الامکان فاصله یی بین سنگها باقی نماند.

قسمت های پوشیده از لاک و سنگ فیروزه را توسط سنگ آب ساب می نمایند تا قسمت های اضافی لاک و برجستگی سنگ ها ساییده و صیقل گردد.سپس سنگ های فیروزه به رنگ فیروزه یی و لاک به رنگ سیاه ( قهوه ‌ای تیره ) در بین فواصل سنگ ها در می آید.

پرداخت کاری که دو مرحله دارد :

مرحله ی اول – پرداخت قسمت های فلزی در کارگاه زرگری است که لایه ی کدری بر روی قسمت های فلزی ایجاد می کند که آن را به وسیله ی ابزارهای مختلف می زدایند و قسمت های فلزی را پولیش می کنند تا حالت صیقلی پیدا کند.

مرحله ی دوم – پرداخت کاری خود فیروزه کوب است که پس ازاینکه قسمت های فلزی پولیش شد، شیء مجدداً به کارگاه صنعت گر فیروزه کوب برمی گردد و سطوح فیروزه کوبی توسط روغن هایی چون زیتون و کنجد پولیش می شوند تا شفاف و درخشان گردند.

قالب، چکش، دریل، چراغ گاز، چراغ بنزینی، گاز انبر، انبردست، پنس، منقاش، لوله های مختلف فلزی، سوهان و سنگ سمباده است از ابزار صنعتگر فیروزه کوب است.

نصب صحیح فیروزه بر روی فلز در فیروزه کوبی بسیار پراهمیت است، طوری که محکم بوده و زمان پرداخت، فیروزه ها جدا نشود.

پُر کاری و نظم ظروف فیروزه کوبی ارزش هنری آن را بالاتر می برد.